Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan chia sẻ trước Hội nghị đối thoại: Từ tri thức đồng ruộng đến nền nông nghiệp tri thức

Trước thềm Hội nghị Thủ tướng Chính phủ đối thoại với nông dân năm 2025 sẽ diễn ra vào ngày mai 10/12, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đã có bài viết gửi riêng đến Báo điện tử Dân Việt với tiêu đề "Từ tri thức đồng ruộng đến nền nông nghiệp tri thức". Bài viết nói về sự cần thiết phải đổi thay, chuyển biến của nông dân trong thời đại chuyển đổi số, tri thức hóa hiện nay. Báo điện tử Dân Việt xin trân trọng đăng bài viết của đồng chí Lê Minh Hoan.

Có lần gặp một bác nông dân đứng giữa cánh đồng lúa đang thì con gái. Bác nhìn cánh đồng rồi cười hiền: “Đất nói với tui nhiều thứ lắm, miễn mình chịu lắng nghe”. Câu nói tưởng như đơn giản ấy lại gợi lên biết bao suy nghĩ. Hóa ra, tri thức không phải lúc nào cũng nằm trong những trang sách dày, trong những phòng thí nghiệm hiện đại. Tri thức đôi khi nằm ngay dưới chân, trong từng hạt phù sa, từng mùa nước nổi, từng vết nứt nhỏ trên mặt ruộng.

Hạt lúa kể điều gì với chúng ta?

Có lần gặp một bác nông dân đứng giữa cánh đồng lúa đang thì con gái. Bác nhìn cánh đồng rồi cười hiền: “Đất nói với tui nhiều thứ lắm, miễn mình chịu lắng nghe”. Câu nói tưởng như đơn giản ấy lại gợi lên biết bao suy nghĩ. Hóa ra, tri thức không phải lúc nào cũng nằm trong những trang sách dày, trong những phòng thí nghiệm hiện đại. Tri thức đôi khi nằm ngay dưới chân, trong từng hạt phù sa, từng mùa nước nổi, từng vết nứt nhỏ trên mặt ruộng.

Bao đời nay, chính nông dân đã là người góp phần làm nên kho tàng tri thức bản địa, những kinh nghiệm canh tác đúc kết qua thử sai, qua ngẫm nghĩ, qua quan sát trời đất. Nông dân cũng là những người sáng tạo không kém bất kỳ ai, sáng tạo trong cách giữ nước mùa hạn, trong cách dẫn nước mùa mưa; sáng tạo trong từng dụng cụ, từng thửa ruộng, từng cách thuần dưỡng giống cây, con.

 

Nhưng rồi, thời đại bây giờ không còn là thời đại của kinh nghiệm đơn độc. Khi thế giới chuyển mình mạnh mẽ cùng khoa học - công nghệ - chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, người nông dân cũng cần một bước nhảy vọt trong tư duy để không bị bỏ lại phía sau.

Nông dân - từ tri thức bản địa đến tư duy tích hợp đa giá trị

Ngày xưa, người nông dân làm ra nông sản. Ngày nay, người nông dân phải làm ra giá trị. Nếu trước kia một thửa ruộng chỉ cho lúa, thì hôm nay, cùng một diện tích ấy có thể cho lúa, cho tôm, cho cá, cho sen, cho du lịch trải nghiệm, cho sản phẩm chế biến, cho dịch vụ giáo dục.

Đó chính là tư duy tích hợp đa giá trị, là cách “vượt lên” của nông dân trong thời đại mới. Vượt lên khỏi vai trò người sản xuất đơn thuần để trở thành người kiến tạo hệ sinh thái nông nghiệp. Vượt lên khỏi logic sản lượng để tiếp cận logic giá trị thặng dư. Vượt lên khỏi kinh nghiệm cá nhân để tiếp cận tri thức mở, tri thức khoa học.

Tư duy mới ấy không làm mất đi tri thức bản địa, mà ngược lại, khoa học giúp tri thức bản địa tỏa sáng, giúp những kinh nghiệm quý của cha ông được nâng cấp, kiểm chứng, chuẩn hóa và lan tỏa.

Muốn nông dân tiếp cận khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số: Không thể để nông dân tự bơi

Chúng ta không thể kỳ vọng người nông dân, giữa bộn bề mùa màng, một mình tìm hiểu tất cả về cảm biến IoT, về phần mềm quản lý trang trại, về chuỗi cung ứng thông minh hay thị trường carbon.

Người nông dân cần, và xứng đáng được đồng hành, bởi nhà khoa học giúp chuyển giao tri thức, chuyên gia giúp chuẩn hóa quy trình, cán bộ khuyến nông giúp đưa mô hình vào thực tiễn, cán bộ hội nông dán đồng hành. Khi nhà khoa học mang tri thức hàn lâm, được chuyển hoá thành tri thức đại chúng, sẽ cộng hưởng với tri thức bản địa của những nông dân tri điền thành những giá trị tích luỹ trên ruộng đồng. Cả hai bên cùng học, cùng nghiên cứu, cùng thử nghiệm, sẽ là hình ảnh giàu cảm xúc cho nông nghiệp thời đại mới.

Và hơn hết, mỗi địa phương rất cần hình thành những “Trung tâm tri thức hóa nông dân”, nơi tri thức được diễn giải đơn giản, dễ hiểu, dễ làm; nơi nông dân cùng cán bộ khuyến nông thử nghiệm mô hình mới mà không sợ rủi ro; nơi dữ liệu, khoa học, công nghệ trở thành người bạn đồng hành chứ không phải điều gì quá xa lạ.

Một trung tâm như vậy có thể là không gian thử nghiệm giống mới, công nghệ mới, mô hình mới; nơi hỗ trợ phân tích đất, nước, sâu bệnh; nơi giúp nông dân tiếp cận công nghệ số một cách “chậm mà chắc”; nơi người nông dân được lắng nghe, được chia sẻ, được truyền cảm hứng sáng tạo.

Nông dân có tri thức bản địa.

Nhà khoa học có tri thức hiện đại.

Khi hai dòng tri thức gặp nhau, nông nghiệp sẽ mở ra tương lai mới.

Đưa nông dân vào hệ sinh thái sáng tạo - mục tiêu cuối cùng của chuyển đổi số nông nghiệp

Chuyển đổi số không phải là câu chuyện của máy móc hay ứng dụng. Đổi mới sáng tạo không phải là chuyện trong những phòng thí nghiệm xa xôi. Mục tiêu cuối cùng của tất cả những điều ấy là nâng cao năng lực để người nông dân có tư duy khoa học, để thực sự trở thành chủ thể, là trung tâm trong nền nông nghiệp tích hợp đa giá trị.

Một người nông dân biết phân tích dữ liệu thời tiết là một người nông dân mới.

Một người nông dân biết tối ưu hóa quy trình sản xuất bằng cảm biến là một người nông dân mới.

Một người nông dân biết kể câu chuyện về nông sản của mình, biết đưa sản phẩm lên sàn thương mại số, biết thiết kế nông trại trải nghiệm du lịch, cũng là một người nông dân mới.

Tương lai của nông nghiệp Việt Nam không nằm ở việc chúng ta sản xuất thật nhiều, mà nằm ở việc chúng ta sáng tạo thật nhiều trên từng đơn vị đất đai, từng thửa ruộng, từng giá trị văn hóa bản địa.

Khi người nông dân đứng vào trung tâm của sự sáng tạo

Ngày ấy, bác nông dân nói với tôi: “Đất nói với tui nhiều lắm”.

Ngày hôm nay, khoa học và công nghệ cũng sẽ nói với bác nhiều điều, nếu chúng ta giúp bác có cơ hội lắng nghe.

Ngày mai nầy, những nông dân tri điền nếu mặc thêm chiếc áo khuyến nông cộng đồng sẽ đánh thức những tiềm năng từ ruộng đồng, vườn tược, bờ ao, chuồng trại tạo ra giá trị vượt trội.

Khi người nông dân đủ tri thức, đủ công cụ, đủ niềm tin để sáng tạo, thì nông nghiệp sẽ không chỉ là câu chuyện của sản lượng, mà sẽ trở thành “nền nông nghiệp sáng tạo”,  trụ cột của một nền “kinh tế sáng tạo” Việt Nam.

Đó không chỉ là khát vọng của ngành nông nghiệp.

Đó là khát vọng của đất nước.

Thanh Hiền