Giải báo chí toàn quốc về nông nghiệp, nông dân, nông thôn Việt Nam lần thứ III - năm 2025 do Trung ương Hội Nông dân Việt Nam chủ trì; Báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt được giao phối hợp với Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) tổ chức thực hiện.

Đại diện nhóm tác giả, nhà báo Hồ Hải Huyền – Ban Văn hoá Xã hội và Dân tộc (VOV2), Đài Tiếng nói Việt Nam chia sẻ với Dân Việt về cảm hứng và quá trình thực hiện tác phẩm.

Ông Hoa Sĩ Hiền – một nhà khoa học nông dân đã từng biết đến nhiều năm nay và là đề tài của khá nhiều cơ quan báo chí. Vậy tại sao nhóm tác giả thực hiện quyết định lựa chọn đề tài này? Nhóm đã gặp khó khăn gì trong việc triển khai đề tài và lựa chọn cách tiếp cận nào để khác với các tác phẩm trước đó?

- Theo báo cáo của Viện Khoa học Tài nguyên nước năm 2024, xâm nhập mặn gây thiệt hại ước tính lên tới 70.000 tỷ đồng mỗi năm cho ĐBSCL – vựa lúa lớn nhất cả nước. Đây là con số khổng lồ, thách thức trực tiếp đến sinh kế của hơn 20 triệu nông dân, gây nhiều khó khăn trong sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và ảnh hưởng đến nguồn nước sinh hoạt.

Chính trong bối cảnh ấy, nhóm chúng tôi được sự chỉ đạo của lãnh đạo Ban Văn hóa Xã hội và Dân tộc (VOV2), trực tiếp là nhà báo Vũ Thị Tuyết Mai quyết định lựa chọn ông Hoa Sĩ Hiền làm nhân vật trung tâm.

Đúng là ông Hiền đã nổi tiếng. Nhưng các tác phẩm trước thường tập trung vào thành tựu hoặc tính cách “nhà khoa học nông dân” của ông.

 

Chúng tôi muốn đặt ông vào bối cảnh cấp thiết hiện tại là tình trạng hạn mặn ngày càng khốc liệt (như số liệu 70.000 tỷ đồng đã nêu). Chúng tôi muốn khắc họa ông không chỉ là một cá nhân, mà là biểu tượng cho tinh thần thích ứng, sáng tạo của người nông dân ĐBSCL trước thách thức sinh tồn.

Hiện tại, hạn mặn là vấn đề nóng nhất và những sáng kiến của ông Hiền có thể là lời giải cho hàng triệu nông dân khác.

Khó khăn lớn nhất chính là vượt qua “cái bóng” của những tác phẩm đi trước. Nhóm chúng tôi đã bàn bạc trong nhiều ngày, lên nhiều kịch bản nội dung, đề ra các phương án để khai thác thông tin tránh bị lặp lại các chi tiết tiểu sử đã cũ. Đồng thời làm sao để giải thích các giải pháp khoa học của ông Hiền một cách dễ hiểu và hấp dẫn với công chúng, không bị khô khan.

Và chúng tôi lựa chọn cách tiếp cận “Hành trình thích ứng và truyền cảm hứng”. Hành trình ấy, như chính tên gọi của tác phẩm – là hành trình của những mầm xanh nảy nở từ đất mặn, từ gian khó, để vươn lên mạnh mẽ và bền vững.

Bằng cách tập trung vào quá trình ông Hiền đối mặt với mặn trong nhiều năm, thay vì chỉ kể các sáng kiến lai tạo thành công nhiều giống lúa chịu hạn, chịu mặn từ 5 – 10 năm trước. Chúng tôi sử dụng góc nhìn của người thân trong gia đình ông Hiền, những người hàng xóm, những nông dân đang áp dụng giải pháp của ông, kể cả những chuyên gia của Viện Nghiên cứu phát triển đồng bằng sông Cửu Long, sinh viên các trường đại học đang học tập, nghiên cứu và đồng hành cùng ông trên hành trình ấy để thấy được sự lan tỏa và hiệu quả thực tế trong cộng đồng.

Ý tưởng của chúng tôi ngay từ đầu là phải để âm thanh kể chuyện, để người nghe cảm nhận được hơi thở của ruộng đồng và nhìn thấy hành trình sáng tạo của ông Hoa Sĩ Hiền qua những thanh âm chân thật.

“Nảy mầm trên đất mặn” khắc họa khá toàn diện chân dung của ông Hoa Sĩ Hiền thông qua hành trình theo sát công việc của ông trong nhiều ngày. Nhóm tác giả đã mất bao nhiêu thời gian để quan sát, ghi lại các hoạt động thực tế của nhân vật và hoàn thiện tác phẩm?

- Tôi có duyên gặp gỡ ông Hoa Sĩ Hiền vào cuối năm 2023 trong một chuyến công tác tại An Giang. Được trò chuyện ngay tại cánh đồng – nơi ông nghiên cứu, chứng kiến được sự gắn bó và niềm đam mê thực chất của ông, không chỉ là những câu chuyện trên báo.

Từ đó đến nay, chúng tôi vẫn giữ liên lạc qua điện thoại. Chúng tôi cũng kết nối với các sinh viên được ông truyền dạy kiến thức, chuyên gia địa phương, liên hệ với người dân vùng mặn và thấy rõ được sự lan tỏa thực sự. Đây là cơ sở vững chắc để chúng tôi quyết định thực hiện tác phẩm vào giữa năm 2025.

Nhóm đã dành gần 5 ngày đi cơ sở, trong đó có mặt tại hiện trường để quan sát, ghi lại các hoạt động thực tế của nhân vật cũng như gặp gỡ người dân, các sinh viên... Nửa tháng sau tác phẩm được hoàn thiện. Đây cũng là khoảng thời gian chúng tôi dành cho việc chọn lọc tư liệu, viết kịch bản, dựng thành phẩm, biên tập và chỉnh sửa cuối cùng.

Nghe “Nảy mầm trên đất mặn”, độc giả cảm nhận một cách rất rõ nét hoạt động, con người, cảm xúc của nhân vật thông qua những cuộc trò chuyện rất đời thường với nhiều chi tiết đắt. Nhận xét về nhân vật cũng được chính những nhân vật khác nói lên 1 cách tự nhiên. Đó liệu có phải “thủ pháp” khắc họa nhân vật đặc biệt mà nhóm tác giả lựa chọn khi thực hiện tác phẩm này?

- Vâng, đúng như chị nói. Đây là thủ pháp trọng tâm mà chúng tôi lựa chọn để khắc họa nhân vật qua lăng kính đa chiều. Những cuộc trò chuyện ngẫu nhiên, đời thường chính là nơi cảm xúc và tính cách nhân vật bộc lộ một cách tự nhiên.

Có 1 chi tiết rất đắt là trận mưa sau khi ông Hoa Sĩ Hiền vừa gieo thử giống lúa? Điều này là ngẫu nhiên hay là chi tiết mà nhóm tác giả phải dày công chờ thời điểm?

- Đó là một sự ngẫu nhiên tuyệt đối. Chúng tôi tôn trọng khoảnh khắc đó. Khi làm việc với nhân vật thực tế, chúng tôi luôn sẵn sàng ghi lại mọi thứ, dù thất bại hay thành công.

Dù chúng tôi rất tiếc khi chứng kiến những gì ông dày công bỏ ra bị trận mưa phá hỏng kế hoạch thử nghiệm, nhưng cũng chính sự ngẫu nhiên này lại trở thành một “món quà” cho tác phẩm.

Trận mưa càng làm rõ con người và tính cách của nhân vật. Thay vì thất vọng, ông Hiền ngay lập tức có biện pháp khắc phục. Chúng tôi khâm phục khi nghe ông nói: “Mỗi một lần thất bại, hầu như mỗi một lần nó tăng thêm cái cảm hứng tìm ra mọi giải pháp để khắc phục cho bằng được. Phải chinh phục cho bằng được những cái ý tưởng mình đã đưa ra”.

Cảm nhận của cá nhân chị về nhân vật Hoa Sĩ Hiền và cảm xúc của chị khi thực hiện tác phẩm này?

- Tôi rất thương nhân vật. Vì ông cứ lọ mọ một mình trên cánh đồng bất kể nắng mưa, bất kể ngày đêm, vì sự thiếu thốn vật chất phục vụ công tác nghiên cứu, ngay cả việc “bỏ bê” làm một người trụ cột trong gia đình. May mắn là ông có được người vợ hiểu và ủng hộ con đường ông ấy theo đuổi.

Tôi rất khâm phục quyết tâm của ông ấy, nó hơn cả sự yêu thích tìm tòi. Đó là vì lo cho cuộc sống của người dân không chỉ của quê hương ông mà còn người dân ở các vùng khác nữa, đặc biệt là vùng mặn.

Chúng tôi tin rằng ông ấy đã chứng kiến cuộc sống của người dân nơi này, thấy họ đã phải trải qua những gì đau đớn, kiệt quệ do thiên tai mang lại. Tình yêu quê hương và sự thấu hiểu nỗi khổ của bà con phải lớn đến nhường nào mới có thể trở thành ngọn lửa tạo nên quyết tâm “phải chinh phục cho bằng được”. Nên ngay cả khi mọi người gọi mình là “nhà khoa học khùng”, ông Hiền vẫn cười.

Việc sử dụng âm thanh, tiếng động sinh động, chân thực, ấn tượng, được các giám khảo đánh giá rất cao. Chị có thể chia sẻ thêm về ý tưởng, hậu cần của việc thu dựng âm thanh, tiếng động cho tác phẩm này?

- Ý tưởng của chúng tôi ngay từ đầu là phải để âm thanh kể chuyện, để người nghe cảm nhận được hơi thở của ruộng đồng và nhìn thấy hành trình sáng tạo của ông Hoa Sĩ Hiền qua những thanh âm chân thật. Vì vậy, nhóm chủ động xây dựng danh sách các âm thanh, tiếng động cần phải thu như: tiếng gió, tiếng nước, tiếng chim, tiếng côn trùng, máy bơm, tiếng người dân trò chuyện…

Chúng tôi dành nhiều ngày xuống đồng ruộng cùng nhân vật, chọn đúng thời điểm âm thanh “đẹp nhất” như sáng sớm khi ông Hiền kiểm tra mạ, giữa trưa nắng khi máy móc hoạt động…. Tất cả tiếng động đều được thu trực tiếp bằng micro chuyên dụng chống gió, lọc tạp âm…

Chúng tôi cũng chủ động thu nhiều lớp âm thanh để khi dựng có thể tạo trường âm giàu chiều sâu, giúp người nghe cảm nhận đầy đủ không gian và nhịp sống của người nông dân đang mày mò nghiên cứu trên chính thửa ruộng của mình.

Nói cách khác, âm thanh trong tác phẩm không chỉ minh họa mà là một phần của câu chuyện, giúp khắc họa chân thực hình ảnh người nông dân sáng tạo giữa thách thức của biến đổi khí hậu.

Từ câu chuyện của ông Hoa Sĩ Hiền, chân dung người nông dân mà nhóm tác giả muốn khắc họa là gì?

- Như tôi đã nói, chúng tôi muốn khắc họa ông không chỉ là một cá nhân, mà là biểu tượng cho tinh thần thích ứng, sáng tạo của người nông dân ĐBSCL trước thách thức sinh tồn.

Chỉ cần sự gắn bó máu thịt với ruộng đồng, thương yêu, thấu hiểu sự vất vả nhọc nhằn của bà con mình, một lòng muốn tìm tòi, sáng tạo thì có thể bắt gặp ở hình ảnh ông nông dân – “nhà khoa học chân đất” Hoa Sĩ Hiền ở nhiều nơi trên đất nước.

Tôi đánh giá rất cao chất lượng tác phẩm tham gia dự thi năm nay, đặc biệt là những tác phẩm khắc hoạ được chân dung của những nông dân mới, nông dân thời số hoá, nông dân sáng tạo trong kỷ nguyên vươn mình. Họ mang trong mình tri thức mới, công nghệ mới và khát vọng vượt khó, chinh phục thế giới. Các nhà báo với các kỹ năng sáng tạo, đặc biệt là các tác phẩm phát thanh, truyền hình đã truyền tải được rất rõ sự sáng tạo, khả năng thích ứng, vượt khó và khát vọng đẹp đẽ đó của người nông dân.

Cảm nhận của bạn cũng như của các anh chị em trong nhóm tác giả khi biết tác phẩm đạt giải cao Giải báo chí toàn quốc về nông nghiệp, nông dân, nông thôn lần thứ III, năm 2025?

- Chúng tôi thấy vui và xúc động khi nỗ lực của mình đã có kết quả và cả nhận thấy sự công tâm, khách quan của Ban Giám khảo. Chúng tôi cũng mong muốn lan tỏa hình ảnh, tâm huyết của ông Hoa Sĩ Hiền tới tất cả mọi người để hành trình nỗ lực mang lại màu xanh của lúa trên cánh đồng hạn mặn của ông truyền cảm hứng cho nhiều người đồng hành, tiếp nối.

Cảm ơn Ban tổ chức Giải báo chí toàn quốc về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã tạo ra một cuộc thi ý nghĩa nhằm phát hiện, tôn vinh những nông dân tiêu biểu để chúng ta được gặp gỡ những nhân vật truyền cảm hứng!

Xin cảm ơn chị về cuộc trao đổi này!